उर्दू भाषा विभाग (सन २०२३-२४)

विभागाची स्थापना :-

शासन निर्णय दि. १७ ऑक्टोबर २०१६ नुसार राज्य शैक्षाणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद, महाराष्ट्र, पुणे अंतर्गत सर्व विभागांची पुनर्रचना करण्यात आली व त्यानुसार भाषा विभाग अंतर्गत उर्दू भाषा विभाग सुरु करण्यात आला.

विभागाची पदसंरचना :-

अ.क्र.	पदाचे नाव	मंजूर पदे	कार्यरत पदे	रिक्त पदे
१.	उपसंचालक/प्राचार्य भाषा	०	०	०
२.	वरिष्ठ अधिव्याख्याता	०१	०१	०
३.	अधिव्याख्याता	०२	०१	०१
४.	विषय सहायक	०३	०	०३
५.	लिपिक डेटा / एंट्री ऑपरेटर	०	०	०
६.	कंत्राटी नियुक्तीने शासनाबाहेरील लोकांना सीएसआर च्या मदतीने	०१	०	०१
	एकूण	०७	०२	०५

विभागाची उद्दिष्टे व कार्ये :-

➢ उर्दू माध्यमातील विद्यार्थी आणि इयत्ता 1 ते 12 च्या शिक्षकांसाठी वेगवेगळे TLM तयार करणे.

➢ पर्यवेक्षकीय अधिकारी,शिक्षक इत्यादींसाठी विविध प्रशिक्षण कार्यक्रमांची आखणी, आयोजन आणि अंमलबजावणी करणे.

➢ विविध प्रशिक्षण, उपक्रम, साहित्य यांची परिणामकारकता पाहणे आणि सर्व भागधारकांना अभिप्राय देणे.

➢ उर्दू ई-साहित्य (व्हिडिओ, संदर्भ, सामग्री इ.) तयार करून विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणाला गती देणे.

➢ उर्दू भाषेच्या अभ्यासात विद्यार्थ्यांमध्ये आवड निर्माण करण्यासाठी राज्यभर विविध कार्यक्रम राबविणे.

➢ इतर विभागांनी तयार केलेले साहित्य उर्दू भाषेत अनुवादित करणे व शाळांना पुरविणे.

➢ नवीन शक्षणिक धोरणाची अंमलबजावणी करण्यासाठी उर्दू भाषा विषयाच्या अनुषंगाने अभ्यासक्रम,पाठ्यक्रम निर्मिती करणे.

➢ पायाभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान मोहिमेच्या अनुषंगाने शिक्षकांची क्षमता वृद्धी करण्यासाठी सहाय्य करणे.

➢ इयत्ता 1 ते 12 वी पर्यंतच्या उर्दू भाषेच्या विद्यार्थ्यांसाठी विविध कृती कार्यक्रम आणि अध्ययन- अध्यापन सामग्रीचे विकसन आणि अंमलबजावणी करणे.

➢ प्रशिक्षणाच्या आवश्यकतेनुसार तज्ज्ञ मंडळीशी समन्वय साधणे.

➢ राज्यातील इयत्ता पहिली ते दहावीच्या विद्यार्थ्यांचे उर्दू भाषेचे अध्ययन परिणामकारक व्हावे या उद्देशाने विविध योजना व कृती कार्यक्रमांची आखणी करणे.

➢ प्रशिक्षण साहित्य विकसन करणे, यासाठी अभ्यासगट निश्चित करणे.

➢ राज्यातील उर्दू विषय अध्ययन-अध्यापन विषयक सद्य स्थितीचा आढावा घेऊन प्रशिक्षण विषयक गरजांची निश्चिती करणे व गरजाभिमुख प्रशिक्षण उपलब्ध करून देण्याची योजना करणे व त्यांची अंमलबजावणी करणे.

➢ राज्यातील उर्दू भाषेच्या अध्ययन अध्यापनाची पातळी उंचावण्यासाठी सहायभूत असणाऱ्या विविध प्रकारच्या अध्ययन पूरक साहित्याचे विकसन करून ते राज्यातील विद्यार्थी व इतर सर्व घटकांना उपलब्ध करून देणे, यासाठी योजना तयार करणे.

➢ उपक्रमांची अंमलबजावणी सुरु असताना सर्व स्तरावर भेटी देणे (विभाग, जिल्हा, तालुका, शाळा, इ.)

➢ PAT अंतर्गत पायाभूत व संकलित चाचण्या तयार करून घेणे व गणित विषयासाठी भाषांतर करून देणे.इ.

➢ उर्दू शिक्षकांचे सक्षमीकरण करणे.

उपक्रमांची यादी :-

अ.क्र.	वर्ष	उपक्रमाचे नाव
१	२०१७-१८	राज्यातील उर्दू माध्यमाच्या समस्या जाणून घेण्यासाठी आठ जिल्ह्यांचा अभ्यास दौरा
		पुढील पाच वर्षाचे कृती कार्यक्रम
		उर्दू ई-साहित्य निर्मिती
२	२०१८-१९	उर्दू ई-साहित्य निर्मिती
		मुलभूत वाचन अभियान साठी अध्ययन समृद्धी साहित्य संच
		उर्दू मध्याम्तील शाळांसाठी नाविन्यपूर्ण विज्ञान प्रयोगशाळा साठी साहित्य भाषांतर
३	सन २०१९-२०२०	उर्दू मुलभूत वाचन विकास कार्यक्रम शिक्षक प्रशिक्षण
		उर्दू मुलभूत गणित विकास कार्यक्रम अंतर्गत शिक्षक प्रशिक्षण
४	सन २०२१-२०२२	निपुण भारत अंतर्गत FLN वर आधारित इयत्ता पहिली ते पाचवीसाठी विद्यार्थी कृती पुस्तिका (भाषा ) उर्दू सिखे ..ख़ुशी ख़ुशी
		*विद्या प्रवेश- विद्यार्थी कृती पुस्तिका व शिक्षक मार्गदर्शिका*)( *इयत्ता पहिली*)
		निपुण भारत अंतर्गत FLN वर आधारित इयत्ता पहिली ते पाचवीसाठी विद्यार्थी कृती पुस्तिका(गणित ) आओ रियाजी से दोस्ती करे
		इयत्ता 1ली ते 5 वी विद्यार्थ्यासाठी FLN अंतर्गत कार्यपुस्तिका विकसन
		गोष्टीचा शनिवार (इयत्ता 1 ते 8):
		अभ्यासमाला (दैनिक अभ्यास मालिका) (इयत्ता 1 ते 10) प्रश्नपेढी विकसन (इयत्ता 10 आणि 12)
		100 दिवस वाचन मोहीम
		इयत्ता २ री ते १० वीच्या विद्यार्थ्यांसाठी सेतू अभ्यास निर्मिती
५	सन २०२१-२०२२	निपुण भारत सर्वेक्षण साहित्य विकसन
		इयत्ता ६ वी ते १० वी विद्यार्थ्यांसाठी कार्य पुस्तिकाचे विकसन
		भाषिक कोडे आणि भाषिक खेळ पुस्तिका विकसन
	सन २०२३-२०२४	सेतू अभ्यास इयत्ता दुसरी ते दहावी उर्दू माध्यम
		भाषिक खेळ इयत्ता पहिली ते पाचवी शिक्षक हस्तपुस्तिका
		उर्दू भाषा स्पर्धा परीक्षा संदर्भ पुस्तिका इयत्ता पाचवी व आठवी
		विद्याप्रवेश उर्दू
		इयत्ता १० व १२ वी पुरवणी परीक्षा अध्ययन साहित्य विकसन
		शैक्षणिक दिनदर्शिका (प्रथम भाषा उर्दू)
		नियतकालिक मूल्यांकन चाचणी ( PAT ) प्रश्नपत्रिकांची निर्मिती उर्दू माध्यम
६	सन २०२४-२५	निपुण भारत अभियानांतर्गत शिक्षकांसाठी FLN हस्तपुस्तिका विकसन
		उर्दू शिक्षक सक्षमीकरण प्रशिक्षण कार्यक्रम २.०
		उर्दू शिक्षक सक्षमीकरण प्रशिक्षण कार्यक्रम २.० प्रशिक्षण घटकसंच व वाचनसाहित्य विकसन
		नियतकालिक मूल्यांकन चाचणी ( PAT ) प्रश्नपत्रिकांची निर्मिती उर्दू माध्यम

शैक्षणिक साहित्य वर्षांनिहाय :-

अ.क्र.	वर्ष	उपक्रमाचे नाव
१	सन २०१९-२०२०	उर्दू मुलभूत वाचन विकास कार्यक्रम शिक्षक प्रशिक्षण मार्गदर्शिका
		उर्दू मुलभूत गणित विकास कार्यक्रम अंतर्गत शिक्षक प्रशिक्षण मार्गदर्शिका
२	सन २०२१-२०२२	निपुण भारत अंतर्गत FLN वर आधारित इयत्ता पहिली ते पाचवीसाठी विद्यार्थी कृती पुस्तिका (भाषा ) उर्दू सिखे ........ख़ुशी ख़ुशी
		*विद्या प्रवेश- विद्यार्थी कृती पुस्तिका व शिक्षक मार्गदर्शिका* ( *इयत्ता पहिली*)
		निपुण भारत अंतर्गत FLN वर आधारित इयत्ता पहिली ते पाचवीसाठी विद्यार्थी कृती पुस्तिका(गणित ) आओ रियाजी से दोस्ती करे
३	सन २०२३-२०२४	सेतू अभ्यास इयत्ता दुसरी ते दहावी उर्दू माध्यम
		भाषिक खेळ इयत्ता पहिली ते पाचवी शिक्षक हस्तपुस्तिका
		उर्दू भाषा स्पर्धा परीक्षा संदर्भ पुस्तिका इयत्ता पाचवी व आठवी
४	सन २०२४-२५	उर्दू शिक्षक सक्षमीकरण प्रशिक्षण कार्यक्रम २.० प्रशिक्षण घटकसंच व वाचनसाहित्य
		निपुण भारत अभियानांतर्गत शिक्षकांसाठी FLN हस्तपुस्तिका

उर्दू विभागाची संदर्भसाहित्य :-

उपक्रमाचे नाव	लिंक
Urdu FLN Teachers Handbook (March 2025)	Open
URDU Bhashik Khel	Open
URDU Shikshak Prashikshan Margdarshika	Open

फोटो गॅलरी :-